مواد اوليه و دستگاه بافت گليم
مواد اوليه و ابزار گليم‌بافي
براي تهيه‌ي تار گليم، اغلب از نخ پنبه و پشم و در موارد استثنايي از ابريشم استفاده مي‌شود. در گليم‌بافي به شيوه‌ي «پودپيچي» علاوه بر نخ تار و پود از نخ پود نازك نيز استفاده مي‌شود و پود به حال پيچش از ميان نخ تار و پود نازك عبور مي‌كند و با شانه‌ي بافندگي، كوبيده مي‌شود.
براي بافت گليم به «دار» با انواع عمودي، افقي، تبريزي و گردان، مواد اوليه‌ي نخ چله، پشم و نقشه نياز است. «دار ثابت»، ابتدائي‌ترين و «دار تبريزي» متداول‌ترين دارها هستند.
مواد اوليه و دستگاه بافت گليم
مواد اوليه و ابزار گليم‌بافي
براي تهيه‌ي تار گليم، اغلب از نخ پنبه و پشم و در موارد استثنايي از ابريشم استفاده مي‌شود. در گليم‌بافي به شيوه‌ي «پودپيچي» علاوه بر نخ تار و پود از نخ پود نازك نيز استفاده مي‌شود و پود به حال پيچش از ميان نخ تار و پود نازك عبور مي‌كند و با شانه‌ي بافندگي، كوبيده مي‌شود.
براي بافت گليم به «دار» با انواع عمودي، افقي، تبريزي و گردان، مواد اوليه‌ي نخ چله، پشم و نقشه نياز است. «دار ثابت»، ابتدائي‌ترين و «دار تبريزي» متداول‌ترين دارها هستند.
نخ چله از پنبه با ضخامت‌هاي متفاوت تهيه مي‌شود و در برخي روستاها به جاي پنبه از پشم استفاده مي‌كنند. پشم براي بافت گليم نيز بايد مراحل شستن، ريسيدن و رنگرزي را طي كند و سپس به عنوان «خامه» از آن استفاده مي‌شود.
«چله كشي» مهم‌ترين مرحله‌ي بافت گليم است و نخ‌هاي چله بايد به موازات يكديگر و با فاصله‌ي مشخص، رويِ دار پيچيده شوند تا يك طرح با چندين رنگ در اندازه‌هاي مختلف بافته شود.
دستگاه‌هاي بافت گليم
به طور كلي دستگاه‌هاي بافت، چهار نوع هستند:
۱. گليم ساده باف
دستگاه گليم ساده باف از يك كجو و چوب كمكي تشكيل شده و گليم به طور يكنواخت روي آن بافته مي‌شود. پشت و روي اين نوع گليم يكسان بوده و هر دو طرف آن قابل استفاده است.
۲. گليم چرخي باف
دستگاه گليم چرخي باف داراي چهار كجو است. هر كجو به وسيله‌ي كمان‌هايي جابه‌جا مي‌شود. در اين نوع بافت، پود از لا‌به‌لاي تمام تارها رد مي‌شود. بافت به صورت يكسان پيش مي‌رود. در پشت گليم، پودهاي اضافي روي هم قرار مي‌گيرند و به اين علت، حاصل كار، گليمي محكم و ضخيم با پشت و روي متفاوت است كه فقط يك طرف آن قابل استفاده است.
۳. جاجيم باف
دستگاه بافت جاجيم داراي چهار كجو و چند كمان است. تفاوت اساسي بين جاجيم و ساير انواع گليم، رنگي بودن تارهاي آن است كه مثل پود در ظهور نقش‌ها مؤثر هستند. پشت و روي جاجيم مانند گليم ساده بافت، يكسان است.
۴. گليم سوزني (سوماك)
دستگاه گليم سوزني داراي يك كجو است و به طور كلي از نظر ظاهر به دستگاه بافت گليم ساده شباهت دارد. در اين بافت، پودهاي اضافي در پشت گليم به صورت آزاد باقي مي‌ماند. بافت اين نوع گليم در ميان عشاير بسيار رايج است و اغلب براي تزئين مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
مواد اوليه‌ي بافتن گليم شامل پنبه، پشم گوسفند و شتر، موي بز و اسب است. اين مواد در گذشته طي فرآيندهاي پيچيده و امروزه با سهولت بيشتري آماده مي‌شوند.
از موهاي بز، شتر و اسب به مقدار محدود در گليم‌بافي استفاده مي‌شود. مويي را كه از نزديك پوست بز مي‌چينند بسيار شفاف است و به عنوان نخ تار در برخي خورجين‌ها و جوال اسب به كار مي‌برند. اين مو گاه همراه با پشم گوسفند دوباره ريسيده مي‌شود تا ريشه‌هاي ظريفي به تار گليم بدهد.
پنبه از مهم‌ترين مواد اوليه‌ي بافندگي است كه اختصاصات و امكانات آن از پشم بيش‌تر است. پنبه به وفور كشت مي‌شود و الياف آن داراي استحكام بسياري است. پنبه را با قطر كم مي‌تابند تا براي بافت‌هاي ظريف مناسب باشد. قسمت اعظم تارهاي بافندگي از نخ پنبه فراهم مي‌شود.
اما جذاب‌ترين رنگ‌هاي گليم از عناصر طبيعي به دست مي‌آيند. تهيه رنگ از مواد طبيعي هرگز قابل پيش‌بيني نيست، زيرا تركيب مواد رنگ‌دهنده بر اساس سليقه‌ي شخصي و عواملي چون نوع خاك، آب و هوا، مواد رنگي و تركيب كننده‌ها بر آن تاثيرگذار هستند.
تغيير رنگ را در نقش‌هاي قالي كه مربوط به طرح آن نيست، ابرش مي‌گويند. اگر دسته‌هاي كوچك نخ را جدا از هم رنگ كنند و در بافندگي به كار ببرند در اصطلاح فرش‌بافان آن الياف ابرش شده است. عوامل متعددي در رنگرزي از جمله مدت زمان و درجه حرارت رنگرزي منجر به ابرش شدن الياف مي‌شود. همچنين اگر هنگام فروبردن نخ در رنگ، كلاف را محكم به هم پيچيده باشند رنگ به الياف مركز آن نفوذ نمي‌كند. ابرش نشانه‌ي كمبود مهارت نيست بلكه به گليم، شخصيت و اصالت مي‌بخشد و نشانگر منشأ روستايي و عشايري دست بافت است.
رنگ در تعيين قدمت گليم تا حدودي مي‌تواند مفيد واقع شود. مخصوصاً كه رنگ‌هاي شيميايي، مدت مديدي پس از ابداع آن به مناطق دورافتاده راه يافت.
گليم مرغوب بايد در مقابل نور و شست‌وشو رنگ ثابتي داشته باشد و در صورت نامرغوب بودن اگر رطوبت به آن برسد، رنگ عوض مي‌كند. براي شناخت گليم مرغوب بايد آن را پيچيده و فشار داد تا استحكام آن سنجيده شود و گليم‌هاي داراي پود كم، به آساني كشيده و از هم باز مي‌شود.
هر چه گليم سبك‌تر باشد از مرغوبيت بيشتري برخوردار است زيرا در بافت آن از تار و پود ظريف‌تري استفاده شده است.
بافندگان روستايي معمولا در لبه‌هاي خارجي گليم، حاشيه‌اي با موي بز به رنگ سياه مي‌بافند كه اين كار به استقامت گليم كمك مي‌كند.
چند روش خانگی برای از بین بردن بوی نم فرش
مقیاس گلیم فرش ماشینی و دستبافت
آشنايي با گليم بافي